De Wiezer, 12 okt 2022
ENTER – Het was of de weergoden er zaterdag 8 oktober rekening mee hielden: een blauwe lucht en stralend zonnetje, precies op het moment dat twee historische erven de deuren opende in het kader van Twentse Ervendag. Betere omstandigheden konden de tientallen bezoekers van de oude bouwwerken Binnengait en Sinkeldam niet treffen.
Dankzij de inzet van Stichting Twentse Erven werden de bezoekers meegenomen naar het rijke verleden van het ooit zo belangrijke overlaadstation Binnengait, gelegen aan de Kartelaarsdijk in Enter pal naast de rivier De Regge. De schuur en hoeve zijn gelegen aan de meanderende Regge, met op steenworp afstand een replica van de oude ophaalbrug. Een nostalgisch bordje met de tolprijzen voor de hessenweg maakt het compleet, evenals een boomgaard met oude fruitsoorten. Stichtingsvoorzitter Henk Robben was vereerd zo velen welkom te mogen heten op deze meest bijzondere plek van Enter en zeker ook één van de mooiste locaties in de gemeente Wierden. Robben gaf vervolgens het woord aan Jannie Jansen, eigenaresse van deze prachtige locatie.
Bedstee
De geschiedenis van Binnengait en de tegenovergelegen boerenhoeve voert ver terug. Die van Binnengait naar het jaar 1751. “Maar op oude kaarten van 1650 wordt de hoeve al vermeld”, vertelt Jannie met enige trots. Ze woont sinds 1990 samen met haar man in de oude boerderij, die vroeger als herberg en café dienst deed. “Maar dat is lang geleden. De ruimte is nu opgedeeld in twee slaapkamers, er is een wandje in geplaatst. Maar in die oude tijd konden er zestien schippers overnachten en dat is veel, dus geen idee of die bij elkaar in bed doken. De originele bedstee is trouwens nog intact, al gebruik ik die nu voor opslag van kerstspullen”, grapt Jannie.
De oude hoeve was dus als herberg en café een ontmoetingslocatie, maar Binnengait was minstens zo belangrijk. Vanaf 1751 tot in de negentiende eeuw functioneerde de typische doorrijschuur – paard en wagen kon via een grote niendeur met stiepel aan de voorzijde in en aan de achterzijde er weer uit – als overlaadstation. Goederen werden uit de wijde regio per kar aangevoerd via de hessenweg, waar tol werd geheven bij de ophaalbrug en waar de materialen en producten vervolgens met de Enterse zomp over de Regge naar Zwolle werden vervoerd.
Twickelervaart
“De Regge is nu één van de mooiste rivieren, maar voordat het gemotoriseerde vervoer zich ontwikkelde was het een hele belangrijke waterweg”, weet Jannie. “In de achttiende eeuw was het hier rondom Binnengait een drukte van belang. Aan burgemeester Borgerink van Deventer hebben we deze schuur te danken. Hij liet ‘m bouwen voor handel vanaf de aangemeerde zompen.” Pas met de aanleg van de Twickelervaart richting Delden ontstond er minder reuring aan de Kattelaarsdijk. “Enternaren waren tegen de komst van die vaart en zij hebben zich hevig verzet door onder meer elke keer die vaart te dempen tijdens de aanleg.”
Al die inzet om Binnengait te behouden mocht uiteindelijk toch niet baten. Ook de Twickelervaart heeft als alternatief niet lang een rol van betekenis gehad. Door de opkomst van handel en vervoer over wegen verzandde de Regge en de Twickelervaart. Binnengait kwam daarmee ook in verval en verloor de oorspronkelijke functie. De allerlaatste schuit voer in het begin van de twintigste eeuw, vlak voor de Eerste Wereldoorlog.
Herstel
Pas in deze eeuw zijn de plannen voor herstel van Binnengait gemaakt, zodat in 2014 de officiële oplevering van het gerestaureerde monument kon plaatsvinden. Philip Heitkamp, eveneens verbonden aan de Stichting Twentse Erven, is blij dat dat gebeurd is. “Het is écht een unieke schuur, waar je in de lengte door kan met een wagen. Die zijn er niet veel. Maar er zijn meer bijzondere details, zoals de rechtsdekkende pannen uit Friesland, aan de voorzijde van het gebouw. En ook de boerenhoeve aan de overkant van de straat is bijzonder in zijn soort, een zogenoemde krukhuisboerderij. Dat betekent dat er aan de achterzijde van de boerderij dwars een extra woongedeelte is gebouwd. Dat zie je in Twente niet veel, de meeste boerderijen zijn rechttoe rechtaan.”
Philip vertelde de aanwezigen enthousiast over allerlei specifieke details. “Kijk eens naar prachtige stijlkenmerken, zoals het dunne formaat baksteen waarmee de hoeve is gebouwd. Aan het formaat kun je goed zien dat ze nog in een veldoven zijn gebakken. De kleurverschillen zijn te danken aan de oven zelf, hoe dichter op het vuur, hoe donkerder. En zie je de schamstenen aan weerszijde van de niendeuren. Die Bentheimerzandstenen hadden als functie om er voor te zorgen dat met het inrijden van de kar de muren niet beschadigd zouden worden. Je wist zo als het ware hoe ver je van de muur af zat.”
De bezoekers mochten een ronde om het privé-eigendom maken, zodat goed te zien was hoe de krukhuisboerderij was opgebouwd. Aansluitend verkaste de groep naar Erve Sinkeldam aan de Kolhoopsdijk in het buitengebied van Markelo, net over de gemeentegrens van Wierden. Deze ‘parel’ van Twente, is in handen van Enternaar Maurice Roetgerink. Daar werd ter plaatse vertelt over de restauratie van de boerderij en diverse wetenswaardigheden van deze locatie.
De Regge is een regenrivier die vroeger al het water opving en als riool gebruikt werd. Nu is zij helder en zo schoon dat zelfs het ijsvogeltje weer is te zien.
Wie kent niet het woord overtoom? In de Regge passeert de zomp twee stuwen met hulp van overtomen, een lorrie waar de zomp opvaart en naar de andere kant getrokken wordt.
De Regge was wat nu de A1 is, dé levensader van Twente naar de Hanzesteden Zwolle en Kampen. 200 jaar geleden voeren hier honderden Enterse zompen en nu weer drie.
De zomp is een eikenhouten platbodem van ± 12 meter lang met fokzeil en grootzeil. Een fantastisch zeilschip en goed bestuurbaar en zeer geschikt voor ondiep water.
